Yüzyıllardan beri leylek ve kırlangıç gibi birçok kuşun, her yıl yeryüzünün bir bölgesinden başka bir bölgesine göç ettiği bilinmektedir. Kuşlar dışında memeli, sürüngen, balık ve hattâ kelebek türlerinden de göç edenler vardır. Bu göçler içerisinde kral kelebeklerin (Danaus plexippus) göçü, çok dikkat çekicidir.
Kral kelebekler, normal şartlarda tırtıl hâlinden çıkıp tam bir kelebek olduktan sonra ortalama altı hafta yaşar ve aynı sene içerisinde dört nesil verir. Kanatları açık iken genişliği 8-10 cm olan bu kelebekler, Kanada’da ve ABD’nin kuzeyinde yaşar, göç mevsiminde Güney Amerika’ya iner. Yolculuğa başlamadan evvel çiçek özüyle beslenerek normalden daha ağırlaşırlar, zîrâ önlerinde yaklaşık 5.000 km’lik uzun bir yol vardır. Bu yolculuk esnasında şüphesiz birçok defa fırtına ve şiddetli yağmurların tesiri ile savrularak yön değiştirirler; ancak hiçbir zaman kaybolmazlar.
Ağustos sonlarına doğru kral kelebekler, Kuzey Amerika’dan 5.000 km uzaklıktaki Meksika’nın Oyamel ormanlarına doğru yola çıkarlar. Saatte 20 km’yi bulan bir hızla, günde ortalama 80 km uçarlar. 8-10 hafta süren zorlu bir yolculuktan sonra, kasım-aralık arasında ortalama 3.000 metre yükseklikteki Meksika dağlarına ulaşırlar. Bu hâdise göçmen kuşlar için söylendiğinde insana çok da şaşırtıcı gelmez. Fakat konu kelebekler olduğunda şaşırmamak elde değildir. Bu kelebekler için Meksika dağları ideal bir ortamdır. Kelebekler bu bölgede, aralıktan marta kadar dört ay boyunca kış uykusuna yatarlar. Vücutlarındaki yağ stoklarıyla hayatlarını sürdürürler.
Kral kelebekler kuzeyden güneye kışı geçirmek için giderken tek bir nesille yolculuklarını tamamlarlar. Buna karşılık güneyden kuzeye yapılan yolcuğu dört nesil değiştirerek yaparlar. İlkbaharın gelmesiyle, kral kelebekler kendilerine bir bal özü ziyafeti çekerek, geri dönüş için enerji toplarlar. Mart ayının ortalarına doğru doğdukları yere dönüş yapmak üzere, kuzey istikametinde yola çıkarlar. Bu arada, olgunlaşarak üremeye hazır hâle gelmişlerdir. Mart-nisan arasında birinci nesil, 700’er yumurtayı uygun yerlere bırakır ve mayıs ortalarına doğru ölür. Dişi kelebek yumurtalarını zehirli bitkilerin yaprakları arasına bırakır. Yumurtadan çıkan yavrular bu yapraklarla beslenir. Başka canlılar için zehir olan bu yapraklar, küçük kral kelebeğin bedenine geçerek onun için bir koruyucu kalkan vazifesi görür. Yetişkin bir kelebek olduğunda dahi bu zehir bedeninde mevcudiyetini korur; ama ona hiçbir zarar vermez. Kral kelebeklerin göz alıcı renkleri vardır. Bu renkler de ona teveccühü artırır. Bu sebepledir ki, bazı kuşlar onunla beslenmek ister. Fakat her seferinde başarısız olurlar. Çünkü kuşlar, kral kelebeğe gagasını sürer sürmez felç edici zehirle serseme dönerler.
Yapraklara bırakılan yumurtalar, bir ay sonra olgun birer kelebeğe dönüşür. Dönüş yolculuğunda ilk nesil böylece ortaya çıkar. Bu nesil, programlanmış bir makine gibi ebeveynlerinin kuzeye doğru başlattıkları göçü sürdürür. Ve ikinci nesli meydana getirecek yumurtalarını nisan-mayıs arasında bırakarak, haziran ortalarında ölürler. İkinci nesil de kuzeye doğru olan bu göçü sürdürür, mayıs-haziran arasında yumurtalarını bırakarak temmuz ortalarında ölür. Üçüncü nesil kral kelebekler ise, haziran-temmuz arasında Kanada’ya ulaşır. Bu neslin dişileri de son yumurtalarını temmuz ortalarına kadar bırakarak ağustos içerisinde ölür. Böylece, yaklaşık bir ay sonra dördüncü nesil olgun hâle gelir ve bir yıllık tur tamamlanmış olur. Dördüncü nesil, güneye, Meksika’nın dağlarına aynı ayın sonlarında göç eder ve kış uykusuna yatar. Bunlar, diğer nesillerden yaklaşık altı ay daha fazla, baharda yumurtalarını bırakacak kadar uzun yaşar. Eğer bu nesle böyle bir özellik bahşedilmiş olmasaydı, ilkbahar gelmeden ve üreme organları gelişmeden öleceklerdi. Dolayısıyla, yumurtalarını bırakamayacakları için nesilleri tükenecekti.
Kas yapısı bu kadar narin olan kelebeğin Meksika’ya göçü, araştırmacıları uzun süre düşündürmüştür. Göçmen kuşlar veya diğer canlılar gibi kompleks bir sinir sistemine sahip olmayan on milyonlarca kelebeğin her yıl nokta vuruşu misâli Meksika’daki 1.000 kilometrekarelik bir alanda buluşmaları hakikaten fevkalâde bir hâdisedir. Bilim adamlarının icat ettiği küresel konumlandırma sisteminin (GPS) daha hârikulâde şekli kral kelebeklere yaratılıştan ihsan edilmiştir. Massachusetts Üniversitesi’nden biyolog Steven Reppert ve ekibi kelebek antenleri üzerinde çalışırlarken çok şaşırtıcı bir durumla karşılaşmışlardır. Kelebeklerin antenleri kesilip bir tür uçuş simülatörüne bağlandığında, kelebekler uçmaya başladıktan bir süre sonra yön değiştirmişlerdir. Göç eden antenli kelebekler güneybatı yönüne giderken, antensizlerin hepsi farklı yönlere uçmuşlardır. Kelebekler, antenleri olmadığında yön bulma kabiliyetlerini kaybettikleri gibi, gün içindeki zamana göre yönlerini belirlemede de problem yaşamışlardır. Bahşedilen bu program ve mekanizma vesilesiyle kelebeğin antenine bir navigasyon sistemi (GPS) yerleştirilmiştir. Kral kelebeklerin dört nesille gerçekleştirilen bu göçünü, “içgüdü” ile açıklamaya çalışmak, ilmen, aklen, mantıken imkânsızdır. Hâdise, Rahmet-i Sonsuz’un sevkinden başka bir şey değildir.
Kaynaklar
– Zhan S, Merlin C, Boore JL, Reppert SM. “The Monarch Butterfly Genome Yields Insights into Long-Distance Migration”. Cell 147 (5): 1171-85. 2011
– Davis, A.K. “Wing color of monarch butterflies (Danaus plexippus) in eastern North America across life stages: migrants are ‘redder’ than breeding and overwintering stages”. Psyche: 1-5. 2009
– Merlin, C; Gegear, RJ; Reppert, SM. “Antennal circadian clocks coordinate sun compass orientation in migratory monarch butterflies”. Science 325 (5948): 1700-1704. 2009
– Kyriacou, CP. “Unraveling Traveling”. Science 325 (5948): 1629-1630. 2009
